Արմեն Անուշավանի Գալոյան

Միջազգային գիտությունը կրեց ցավալի և անդառնալի կորուստ: Կյանքից հեռացավ հայրենական գիտության կարկառուն ներկայացուցիչներից մեկը՝ ակադեմիկոս Արմեն Անուշավանի Գալոյանը: 

Արմեն Անուշավանի Գալոյանը ծնվել է  1929 թվականի մայիսի 1-ին ՀՀ Արթիկի շրջանի Անուշավան գյուղում բժշկի ընտանիքում: 1947 թվականին գերազանցությամբ ավարտել է Արթիկ քաղաքի միջնակարգ դպրոցը և ընդունվել Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտի բուժական ֆակուլտետ: 1953 թ. գերազանցությամբ ավարտել է  Երևանի բժշկական ինստիտուտը, ընդունվել  ասպիրանտուրա “Ֆիզիոլոգիա” մասնագիտությամբ և գործուղվել Մոսկվա, Կոլցովի անվան  կենսաբանության զարգացման ինստիտուտ, որտեղ ակադեմիկոս Խ. Կոշտոյանցի  ղեկավարությամբ 1956թ. պաշտպանել է   թեկնածուական ատենախոսություն:  1957-1958թթ աշխատել է ԽՍՀՄ Բժշկական գիտությունների ակադեմիայի ուղեղի ինստիտուտի հիստոքիմիայի լաբորատորիայում: 1958թ վերադարձել է Հայաստան և աշխատել Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտի կենսաքիմիայի բաժնում, որը ղեկավա-րում էր ակադեմիկոս Հ.Խ. Բունիաթյանը: 

1961թ. կենսաքիմիայի բաժինը վերածվեց  Կենսաքիմիայի ինստիտուտի, որտեղ ակադեմիկոս Ա. Գալոյանը անցել է ավագ գիտաշխատողի,  լաբորատորիայի վարիչի, բաժնի վարիչի, ինստիտուտի տնօրենի  գիտական գծով տեղակալի, ապա 1982թ. մինչև 2006թ. Ինստիտուտի տնօրենի ուղին: 1981-1982թթ ՀՀ ԳԱԱ նախագահության որոշմամբ միաժամանակ աշխատել է երկու` Կենսաքիմիայի և Փորձարարական կենսաբանության ինստիտուտների տնօրեն: 1973թ. Աշ-խատել է Նյու Յորքի Նեյրոքիմիայի ինստիտուտի տնօրեն Ա. Լայթայի հետ, Ռոկֆելլերի համալսարանում, ինչպես նաև Սան Դիեգոյի Սոլկի ինստիտուտում նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ Ռ. Գիլմենի և Ա. Շալլիի հետ: Հիմնադրման օրից՝ 1982 թ-ից հանդիսացել է  Հայաստանի և Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիաների համատեղ “Նեյրոքիմիա” ամսագրի գլխավոր խմբագիր: 

Ակադեմիկոս Ա. Գալոյանի անվան հետ է կապված ժամանակակից նեյրոկենսաբանության երկու նոր ուղղությունների` նեյրոէնդոկրին սրտաբանության և նեյրոէնդոկրին իմունաբանության զարգացումը: 

Դեռևս անցած դարի 60-ական թթ. Ա. Գալոյանը առաջ քաշեց ուղեղի պեպտիդային հորմոնների առաջացման նախահորմոնային տեսությունը, ըստ որի սիրտը ևս համարվում է ներզատիչ օրգան, հորմոնագոյացման աղբյուր՝ նախասրտերի գանգլիոնային նյարդաբջիջները արտադրում են պեպտիդային հորմոններ: Հետագայում նա  հայտնաբերել է սրտի արյան շրջանառության պսակաձև անոթների տոնուսը կարգավորող հորմոնները, նախասրտերից անջատվել են 7 սպիտակուցներ, որոնք հզոր ազդեցություն ունեն պսակաձև անոթների տոնուսի կարգավորման վրա: Կարդիոակտիվ նեյրոհորմոններից մեկը` նեյրոհորմոն C-ն անցել է նախնական կլինիկական հետազոտման փուլը Խորհրդային Միության մի շարք կլինիկաներում` սրտամկանի ինֆարկտի և սիրտ-անոթային այլ հիվանդությունների բուժման համար: 

Վերջին 15 տարիների ընթացքում ակադեմիկոս Ա. Գալոյանը իր աշակերտների հետ միասին զարգացրել  է նաև նյարդակենսաբանության մի այլ կարևոր ուղղություն` նեյրոէնդոկրին (նյարդաներզատիչ)  իմունաբանությունը: Ուղեղում հայտնաբերվել են մի շարք նոր իմունամոդուլյատորներ, որոնց քիմիական կառուցվածքները ամբողջությամբ պարզված են, իսկ որոշ պեպտիդային բնույթի իմունամոդուլյատորներ` մասնավորապես պրոլինով հարուստ պոլիպեպտիդները` գալարմինը և նրա կառուցվածքային անալոգները արդեն սինթեզվել են և նախապատրաստական աշխատանքներ են տարվում կլինիկական փորձարկումներ սկսելու` իմունային, վարակիչ, ուռուցքային, նյարդային և սիրտ-անոթային մի շարք հիվանդությունների բուժման համար:  

Ակադեմիկոս Ա. Գալոյանի աշխատանքները մեծ ճանաչում և հեղինակություն են վայելում ողջ աշխարհի գիտական հասարա-կությունների կողմից: Ակադեմիկոս Ա. Գալոյանը հեղինակ է 4 մենագրությունների, ավելի քան 600 գիտական հոդվածների: 2012 ԱՄՆ-ի Springer  հրատարակչությունը լույս է ընծայել նրա «Ուղեղի իմունային համակարգի ազդանշանային մոլեկուլները աէրոբ և անաէրոբ վարակների դեմ»  մենագրությունը, որտեղ ամփոփվել են գալարմինի հակաբակտերիալ ազդեցության վերաբերյալ գիտական աշխատանքների արդյունքները: Ուղեղի նոր հորմոններով և իմունամոդուլյատորներով զբաղվում են հանրապետության, ինչպես նաև արտասահ-մանյան (ԱՄՆ, Գերմանիա, Անգլիա, Ռուսաատան, Ֆրանսիա) բազմաթիվ գիտական կենտրոններ: 

Ակադեմիկոս Ա. Գալոյանը եղել է Կենսաքիմիկոսների հայկական ասոցիացիայի նախագահ, միջազգային բազմաթիվ գիտական ընկերությունների անդամ, արժանացել է Հայաստանի Հանրապետության և արտասահմանյան խոշոր պարգևների և կոչումների: 2012 թ., հաշվի առնելով գիտության մեջ նրա բացառիկ ներդրումը, Ա. Գալոյանը ընտրվեց Ռուսաստանի Դաշնության գիտությունների ակադե-միայի արտասահմանյան անդամ և պարգևատրվեց Մ. Լոմոնոսովի անվ. շքանշանով: 

Ակադեմիկոս Ա. Գալոյանը մեծ ավանդ ունի հայրենական նյար-դաքիմիայի և նյարդակենսաբանության առաջատար ուղղությունների զարգացման գործում: Գիտական գործունեությանը զուգահեռ նա մեծ ուշադրություն է դարձրել գիտական կադրերի աճին: 

Ակադեմիկոս Ա. Գալոյանի մահը լայն արձագանք գտավ միջազգային գիտական հանրության շրջանում, ստացվել  են բազմաթիվ ցավակցական հեռագրեր աշխարհի ականավոր գիտնականներից: Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր` Ռոջեր Գիլմենը ակադեմիկոս Ա. Գալոյանի հիշատակին նվիրված Neurochemical Research ամսագրի բացման խոսքում համոզմունք է հայտնել, որ նրա գործը և ներդրումը կվերապրի նրան և կզարգանա հետագա տարիներին:

Ակադեմիկոս Ա.Ա. Գալոյանի հիշատակը մշտապես վառ կմնա իրեն ճանաչողների, աշխատակիցների և աշակերտների սրտերում: 

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ